3
"Άμεση αποκατάσταση χρειάζεται η ιστορική οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Χαλέπα των Χανίων, όπου εδρεύει το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Βενιζέλος".

"Ο Βενιζέλος της Κρήτης - Οι ρίζες, η οικογένεια

"Φώς του η Αθήνα, δρόμος του η Κρήτη"

Κ. Παλαμάς

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος γεννήθηκε το 1864, στις Μουρνιές, ένα μικρό ανθοστόλιστο χωριό έξω από τα Χανιά της Κρήτης.
Ήταν δύο μόνο χρόνια πριν από την Μεγάλη Επανάσταση της Κρήτης και το ολοκαύτωμα του Αρκαδιού του 1866-69 και "[...] με το να τύχει να γεννηθεί Κρητικός," όπως γράφει ο Ν. Καζαντζάκης, "σε μια κρίσιμη στιγμή που μάχουνταν η Κρήτη να λευτερωθεί, ένιωσε από μικρό παιδί πως στον κόσμο υπάρχει ένα αγαθό πιο πολύτιμο από τη ζωή, πιο γλυκό από την ευτυχία, η λευτεριά".
Η οικογένεια του γαλουχήθηκε με το πνεύμα και το νόημα της κρητικής οικογενειακής παράδοσης. Τον Ελευθέριο μεγάλωσε "η σωφροσύνη του λογίου εμπόρου πατρός του..." Κυριάκου και "τον έθρεψε το γάλα της θερισιανής μάνας του Στυλιανής Πλουμιδάκη....". Και βέβαια, "...Τον διεμόρφωσε η Κρήτη, με την Ιστορίαν και τους αγώνας της, το διαρκές αυτό υφαίστειον δράσεως και πατριωτισμού, ενεργείας και περισκέψεως".
Ήταν, η πεδιάδα των Χανιών και το λιμάνι της Σούδας, η Μαλάξα, η Χρυσοπηγή, οι Μουρνιές, που είδε το πρώτο φως, η εκκλησιά του Αγίου Ελευθερίου όπου βαφτίστηκε Ελευθέριος ....
Ήταν τα ψηλά και χιονισμένα Λευκά Όρη, το ηρωικό Θέρισο, η ρίζα της μητέρας του κι ο τόπος της πρώτης του ανταρσίας ......
Κι ήταν, η πόλη τα Χανιά, ο τόπος της ζωής του, η πόλη που ξανάχτισαν οι Ενετοί, στα ερείπια της αρχαίας Κυδωνίας, εκεί που άφησαν τα ίχνη τους οι Γενουάτες και οι Βυζαντινοί, για να την ισοπεδώσουν αργότερα οι Γερμανοί....
Ήταν όμως, και τα μοναστήρια και οι εκκλησιές με τις ξεθωριασμένες παλαιές εικόνες που θυμίζουν την δόξα της κρητικής ζωγραφικής. Αλλά και το ταπεινό κτίριο του Ελληνικού σχολείου, όπου φοίτησε μικρό παιδί ο Ελευθέριος.
Κι ήταν η παλιά πόλη, μέσα από τα βενετσιάνικα τείχη, στον Τοπανά, εκεί όπου το πατρικό του σπίτι, τα παιδικά χρόνια και τα νεανικά του όνειρα. Εκεί γνώρισε την πρώτη του γυναίκα τη Μαρία, εκεί ο γάμος του και η ατυχία που τον σημάδεψε ... Πάνω στο "Καστέλλι" το διοικητήριο, τα δικαστήρια, εκεί εμφανίστηκε ως δικηγόρος και πληρεξούσιος … Κι ύστερα το σπίτι του, στο "μακρινόν προάστειον" την Χαλέπα, χωρίς καν "αμαξητόν δρόμον" να επικοινωνεί με τα Χανιά …
Ήταν, τότε, μια εποχή που, αν και ο κρητικός πολιτισμός παρέμενε πληγωμένος από τα δεινά των κατακτητών, ο Ερωτόκριτος και τα ριζίτικα τραγούδια δεν έλειπαν από τα χείλη των κρητικών και η ορθόδοξη παράδοση ήταν ακμαία.
Οι γυναίκες της Κρήτης συνέχιζαν να γεννούν, να διατηρούν τα έθιμα, να υφαίνουν και να στολίζουν τα σπίτια τους και να γαλουχούν τα παιδιά τους, στο πνεύμα και το νόημα του νοικοκυριού και της τιμιότητας, όπως ακριβώς, το γάλα της θερισιανής μάνας του Βενιζέλου.
Ο Κύρης του είχε την καταγωγή από το Μυστρά της Σπάρτης. Πρόγονος του είχε καταφύγει στα Κύθηρα, κι ο πατέρας του Κυριάκος ήρθε στα Χανιά. Τρεις αδελφοί του Κυριάκου είχαν θυσιαστεί στον αγώνα του Εικοσιένα. Ίσως, μέσα του ζούσε Σπαρτιάτης πρόγονος με τις αναμνήσεις του Μυστρά και των τελευταίων Παλαιολόγων.
Κι ίσως στο συνδυασμό αυτό να οφείλεται "το δωρικό ύφος, η ακαμψία αλλά και το πολυμήχανον της ιδιοσυγκρασίας του νέου ανθρώπου".
Ο νεαρός Βενιζέλος ένιωθε στην καθημερινή του ζωή, το βάρος του Τούρκου κατακτητή και τη δεινή Οθωμανική καταπίεση. Ζούσε, ακόμη, την ψυχολογία των συμπατριωτών του επαναστατών.
"... Αν είχε γεννηθεί", όπως υποστηρίζει ο Τωμαδάκης, "σε οποιαδήποτε άλλη επαρχία του ελευθέρου Βασιλείου, δεν θα αντελαμβάνετο ούτε τους Τούρκους, ούτε τους Ευρωπαίους υποστηρικτάς της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως τους αντελήφθη υπό την σκιάν του Ψηλορείτη και εις την μικράν διπλωματικήν κονίστραν της Χαλέπας …".

Από τις Μουρνιές στη Χαλέπα

Ο Ελευθέριος ήταν το πέμπτο παιδί της οικογένειας του. Μεγαλύτερα αδέλφια του, η Μαρία, η Ελένη, η Αικατερίνη, ο Αγαθοκλής και μικρότερο η Ευανθία. Η οικογένεια του Κυριάκου Βενιζέλου, κατά την επανάσταση του 1866 εξ αιτίας των τουρκικών διώξεων, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σπίτι των Μουρνιών και να εγκατασταθεί στη Σύρο. Ξανάρθε στα Χανιά, γύρω στο 1872, όταν δόθηκε αμνηστία στους επαναστάτες. Ο Κυριάκος ήταν έμπορος. Είχε κατάστημα υαλικών στην παλιά πόλη μέσα από τα τείχη, στη σημερινή οδό Χάληδων στον αριθμό 7. Επειδή η παραμονή στις Μουρνιές, έξω από το φρούριο της πόλης στην εποχή της τουρκοκρατίας δημιουργούσε δυσκολίες, διατηρούσε σπίτι και στον Τοπανά, κοντά στο κατάστημα του στον ίδιο δρόμο, την οδό Χάληδων στον αριθμό 56.
Αργότερα ο Κυριάκος Βενιζέλος απόκτησε το κτήμα και το σπίτι στο "μακρινόν προάστειον", την Χαλέπα, χωρίς καν "αμαξητόν δρόμον" να επικοινωνεί με τα Χανιά. Στη Χαλέπα το κλίμα ήταν καλύτερο. Εκεί άλλωστε κατοικούσε η εκλεκτότερη μερίδα των "πολιτών της πρωτεύουσας". Και βέβαια στη Χαλέπα ήταν συγκεντρωμένα τα Γενικά προξενεία και τα κονσολάτα των Μεγάλων Δυνάμεων, η μετέπειτα "μεγάλη διπλωματική σχολή η οποία εξεπαίδευσε τον Ελευθέριον Βενιζέλον".
Ο Κυριάκος, το 1876 αγόρασε την έκταση (περίπου 2200 m2) και άρχισε να κτίζει το σπίτι του το 1877. Η κατασκευή του σπιτιού ολοκληρώθηκε περί το 1880 και η οικογένεια μεταστεγάστηκε πλέον εκεί, όπου είναι και σήμερον το γνωστό αρχοντικό των Βενιζέλων. Το σπίτι της Χαλέπας από την αρχή χτίστηκε διώροφο. Είχε τους βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο και τη μεγάλη αίθουσα υποδοχής στον όροφο, όπου σήμερα τα μεσημβρινά υπνοδωμάτια. Η επικοινωνία γινόταν με εσωτερική ξύλινη σκάλα, όπως και σήμερα, υπήρχε όμως και εξωτερική είσοδος στον όροφο κατ' ευθείαν από τον κήπο με μια πέτρινη σκάλα με δύο σκέλη. Ο μεγάλος κήπος που το περιέβαλλε και το αμπέλι φυτεύτηκαν τότε. Και αργότερα ο κήπος αυτός με τα πλακόστρωτα δρομάκια, τα λουλούδια, τις τριανταφυλλιές, τα οπωροφόρα δέντρα, τ' αμπέλι, τις ελιές, που ο πατέρας δεν πρόλαβε να χαρεί, ήταν η μεγάλη αγάπη του γιου, που τον φρόντιζε προσωπικά και σχολαστικά ακόμη και από την εξορία του. Όλο το κτήμα προστάτευε ένας ψηλός ξύλινος φράκτης.
Ο πατέρας του Ελευθερίου, ο Κυριάκος, δεν έζησε πολύ σ' αυτό το σπίτι. Δεν το χάρηκε. Πέθανε γρήγορα, το 1883 στις Μουρνιές, εκεί όπου κι εκείνος είδε το πρώτο φως.
Ο Ελευθέριος, ο οποίος, ως παιδί τα πρώτα "μαθήματα στοιχειώδους εκπαιδεύσεως, διήκουσε" στη Σύρο, μέχρι το 1872 ή '73, όταν η οικογένεια του επέστρεψε στα Χανιά, φοιτά στην Ελληνική Σχολή Χανίων, στο Μεϊντάνι Χαλέπας, πλάι στον Άγιο Νικόλαο, από όπου πήρε και το ενδεικτικόν του το 1874. Κατόπιν, φοιτά για δύο γυμνασιακά χρόνια (1877-9) στη σχολή Αντωνιάδη στην Αθήνα, ως οικότροφος, και ένα χρόνο, τον τελευταίο, στην Ερμούπολη Σύρου, απ' όπου και το Απολυτήριο του, το 1880. Το 1881 εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Διαμένει με παρέα κρητικών φοιτητών στην οδό Χαρ. Τρικούπη, που λεγόταν τότε Πινακωτών και τον επόμενο χρόνο μένει σ' ένα σπίτι στην οδό Ομήρου περίπου για πέντε χρόνια, δηλαδή σ' όλη τη διάρκεια των σπουδών του, μέχρι το Γενάρη του 1887.
Με το θάνατο του πατέρα του, διακόπτει τις σπουδές του και επιστρέφει στο υαλοπωλείο του πατέρα, για να εργαστεί και να στηρίξει οικονομικά την οικογένειά του. Επιστρέφει όμως στην Αθήνα το 1885 αποφασισμένος να πάρει το δίπλωμα του. Κι ύστερα από δύο χρόνια το 1887 έρχεται στα Χανιά διπλωματούχος.

Από άρθρο της Ζωής Μητσοτάκη,

Μέλους του Δ.Σ. του Εθνικού Ιδρύματος "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος"